Reyneke
Reyneke Wines: biodynamische pionier in de Zuid-Afrika
Reyneke behaalde als eerste Zuid-Afrikaanse wijngaard het prestigieuze biodynamische Demeter-certificaat, maar dat ging niet zonder slag of stoot. Inmiddels hebben een handvol wijnhuizen Reyneke geprobeerd te volgen, maar in 2024 is Reyneke nog steeds de enige die voldoet aan de eisen van Demeter. We praten met grondlegger en naamgever Johan Reyneke. Naast biodynamische wijnboer is hij afgestudeerd filosoof en fervent surfer. Genoeg gespreksstof dus!
De wijnen van sauvignon blanc, chenin blanc en syrah komen van organic of biodynamische wijngaarden en hebben al diverse prijzen in de wacht gesleept, waaronder 5 sterren in de Zuid-Afrikaanse Platter’s gids en 97 punten van wijnrecensent Tim Atkin.
Het verhaal van Johan Reyneke
Johan Reyneke is op een Zuid-Afrikaanse boerderij geboren. Zijn ouders maakten al wijn, je zou kunnen zeggen dat het met de paplepel is ingegoten. Op jonge leeftijd hielp hij mee met het zware werk in de wijngaard, als enige witte arbeider. Terwijl hij in de winter warme kleding aan kon trekken (op hele koude dagen droeg hij zelfs zijn surf-wetsuit onder zijn kleding) zag hij dat zijn collega’s, veelal levend in armoede, kranten in hun kleding stopten om zich te beschermen tegen de kou en de wind. Hij nam zich voor om het anders te gaan doen. En anders liep het zeker.
Johan deed geen wijnstudie in Stellenbosch, maar studeerde filosofie. Een van de grote vakken die hij volgde was milieu-ethiek. Tijdens dat vak leert hij over het eeuwenoude gedachtegoed achter biologisch en biodynamisch werken, en werd het zaadje geplant voor de wijngaard die Reyneke vandaag de dag is geworden.
Biodynamisch in de wijngaard
Reyneke is de eerste wijngaard in Zuid-Afrika die het biodynamische certificaat van Demeter heeft gekregen. Er was geen ervaring met biodynamische wijnbouw in Zuid-Afrika, dus waren de eerste jaren voor Johan meer error dan trial.
Organic wine (in het Nederlands: biologisch) is een Europees label dat wordt toegekend aan wijngaarden die geen gebruik maken van chemische bestrijdingsmiddelen zoals pesticiden, herbiciden of fungiciden. Het is hetzelfde keurmerk dat gebruikt wordt voor bijvoorbeeld biologische groente en fruit in de supermarkt. Alleen biologische hulpmiddelen zijn toegestaan. Dat geldt ook in de wijnkelder.
Biodynamische wijn gaat een stap verder dan biologische wijn. Biodynamisch werken heeft een meer alomvattende of holistische benadering tot landbouw. Het komt er kort gezegd op neer dat de wijngaard in verbinding staat met de natuur, dus met de beplanting op de wijngaard en daarbuiten, met de dieren die er leven en de vogels die erover vliegen, en dus ook met de bodem en de micro-organismen die daarin leven.
Over biodynamische wijnbouw wordt vaak nogal zweverig gedaan, waarbij het oogsten zou moeten gebeuren aan de hand van de stand van de maan. Navraag leert ons dat bij Reyneke de oogst plaatsvindt op het moment dat de druiven rijp zijn; als het dan toevallig volle maan is, dan is dat mooi meegenomen.
Biodynamische perikelen
Terwijl we door de wijngaard lopen komen er allerlei vogels overvliegen. De blauwe kraanvogel, de jakhalsbuizerd en talloze andere dieren die voorheen nergens te bekennen waren, weten Reyneke goed te vinden sinds de boerderij biodynamisch werkt. De vruchtzetting is geweest en Johan kijkt tevreden. De wijngaard is gezond.
Het ging niet altijd van een leien dakje. Reyneke was de eerste biodynamische wijngaard in Zuid-Afrika. Hoewel er in Europa wel ruime ervaring is met biodynamische werken, is die kennis niet één op één toepasbaar in Zuid-Afrika. Het klimaat, de bodem, de organismen; vrijwel alles is anders op het Afrikaanse continent.
Dit heeft ertoe geleid dat diverse oogsten nagenoeg verloren zijn gegaan. Het ene jaar door meeldauw, het andere jaar doordat insecten de oogst hebben opgegeten. Ging het een jaar wel goed, was het jaar erna het onkruid weer problematisch.
Inmiddels heeft Reyneke zijn draai gevonden. Johan leerde dat je niet simpelweg kunt stoppen met het gebruiken van herbiciden tegen onkruid. Er moet gezonde concurrentie zijn, maar niet tijdens het groeiseizoen. Als oplossing worden tussen de wijnstokken gewassen geplant die juist in de winter actief zijn, maar die in het heetst van de zomer afsterven. Zo krijgt het ongewenste onkruid geen kans en kunnen de druiven in de zomer beschikken over het schaarse water en de benodigde voedingsstoffen.
Het belang van de bodem
De bodem is van essentieel belang voor het maken van wijn van hoge kwaliteit. Tijdens onze wijnopleiding, maar ook tijdens bijna al onze bezoeken aan wijngaarden wordt dat keer op keer benadrukt. Het gaat dan vaak over de sedimentaire laag, oftewel het gesteente. Bekende voorbeelden zijn kalksteen in Chablis, leisteen in de Mosel en kiezels op de linkeroever in Bordeaux.
Als we Johan vragen naar de bodem begint hij niet direct over graniet. Voor hem is de bovenste laag, de aarde, minstens net zo belangrijk. Johan vertelt dat de bodem in Zuid-Afrika miljoenen jaren oud is, veel ouder dan in Europa, en daarom veel minder vruchtbaar.
De bodem bij conventionele wijnbouw
Johan legt uit dat het bij conventionele wijnbouw gangbaar is om monsters van de bodem te nemen en die te analyseren. Hieruit volgt dan een lijst met mineralen als stikstof, fosfor en kalium waaraan een gebrek of overschot is ontstaan door de wijnbouw en het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Je kunt dan ieder jaar bij een chemische leverancier op maat gemaakte kunstmest bestellen om de bodem weer van mineralen te voorzien.
Een methode waar Johan niets mee heeft. Hij leerde dat wijnbouw vooral stikstof aan de bodem onttrekt. Anders dan in Nederland is er bij wijngaarden vaak een tekort aan stikstof. Daarom worden er in de winter juist gewassen geplant die stikstof uit de lucht halen en afgeven aan de bodem, zoals de gele mosterdplant, klaver en lupine.
De bodem bij biodynamische wijnbouw
Het vruchtbare deel van de bodem, bestaande uit allerlei afgebroken materialen van plantaardige en dierlijke oorsprong, wordt humus genoemd. In tegenstelling tot zand en klei, kunnen in humus veel micro-organismen leven. Deze humus is essentieel voor gezonde wijnstokken.
Johan baseert zich op onderzoek waaruit blijkt dat een toename van de hoeveelheid humus in de bodem ervoor kan zorgen dat de druivenstokken tot 300% sterker worden. In Zuid-Afrika is er van nature slechts 0,5% humus beschikbaar (in Europa is dit rond de 3%). Door de humus aan te vullen met compost gaat de bodem weer leven en worden de wijnstokken sterker en gezonder. De gezonde bodem en gezonde wijnstokken hebben een sterke weerstand en zijn veel minder vatbaar voor ziekten.
De functie van de koe
Omdat de biodynamische wijnbouw een gesloten ecosysteem voorschrijft, kun je niet zomaar humus bestellen. In plaats van kunstmest of chemische bodemcorrecties wordt er gewerkt met zelfgemaakte compost.
De compost van Reyneke komt van plantaardig afval van de boerderij. Onder andere de druivenschillen, pitjes en steeltjes die overblijven na het maken van wijn worden hiervoor gebruikt. Rond de 25 koeien (ze hebben allemaal een naam) bewerken het plantaardig materiaal tot vruchtbare compost.
Ook economisch heeft dit voordelen. In plaats van duizenden euro’s aan kunstmest is de compost nu gratis. Kalfjes blijven bij de moeder en overtollige koeien worden uiteindelijk verkocht.
Duurzaamheid
Op de wijngaard zijn diverse stroken met fynbos te zien. Ook stukken land die eruitzien alsof ze goed geschikt zouden zijn voor druivenstokken. Maar Johan peinst er niet over om het fynbos weg te halen. Hij houdt ervan. Het zou zijn avondwandeling een stuk minder plezierig maken. Een deel van het fynbos is endemisch en komt nergens anders voor dan in een straal van 5 kilometer rond de boerderij.
Alle inspanningen hebben ertoe geleid dat Reyneke carbon-negative is.
Cornerstone project
De medewerkers van Reyneke hoeven geen kranten meer onder hun kleding te stoppen tijdens de werkzaamheden in de winter. Werknemers die 10 jaar bij Reyneke in dienst zijn wacht bovendien een speciale beloning. Een deel van de opbrengst van alle Reyneke wijnen komt ten goede aan het Cornerstone fonds. Vanuit dit fonds krijgen medewerkers die tien jaar in dienst zijn ondersteuning om een huis te bouwen of een kind te laten studeren.
Biodynamisch in de wijnkelder
Een ander belangrijk verschil tussen biologisch en biodynamisch wijnmaken zijn de verregaande beperkingen die in de wijnkelder worden opgelegd. Alle toevoegingen zijn uit den boze. Te weinig aciditeit of te weinig suiker in de druiven? Bij biologisch wijnmaken kan dit in Zuid-Afrika worden gecorrigeerd door biologische hulpmiddelen toe te voegen. Bij biodynamisch wijn maken heb je pech!
Er mogen geen gisten, enzymen, of andere hulpmiddelen worden toegevoegd. Het gebruiken van sulfiet is slechts heel beperkt toegestaan. Bij biodynamische wijn kun je er dus van uitgaan dat er geen kunstmatige ingrepen zijn gedaan.
We zouden bijna vergeten dat er hier ook nog wijn wordt gemaakt. Johan ziet zichzelf hoofdzakelijk als wijnboer, en draagt ons dan ook over aan wijnmaker Barbara Melck. Barbara is wijnmaker bij Reyneke sinds 2021. Ze studeerde aan Stellenbosch University en liep stage in Sonoma (Californië).
Barbara leerde tijdens haar studie in Stellenbosch vooral hoe je conventioneel wijn maakt, wat de functies zijn van toegevoegde gist, sulfiet, enzymen, het belang van temperatuurregeling, enzovoort. In Sonoma leerde ze om hands-off wijn te maken. De natuur zijn gang laten gaan. Juist die kennis komt bij Reyneke van pas.
Proefnotities
We proeven de Reyneke Biodynamic Sauvignon Blanc 2022 naast de Reyneke Reserve 2021, tevens van 100% sauvignon blanc en biodynamisch gecertificeerd. Het valt direct op dat we hier niet te maken hebben met doorsnee sauvignon blanc.
De Reyneke Biodynamic Sauvignon Blanc 2022 komt van verschillende met sauvignon blanc beplante delen van de wijngaard. Afhankelijk van de wijngaard worden de druiven ontsteeld of als volledige tros geperst. De wijn wordt vergist in oudere eikenhouten vaten en rijpt 8 maanden op de lies.
De wijn heeft aroma’s van sinaasappel en iets bloemigs in de neus. In de mond verder tonen van limoen, gras, wat venkel en subtiele minerale tonen. Een elegante wijn, met een vriendelijke doch frisse aciditeit.
De Reyneke Reserve White 2021 is een houtgerijpte sauvignon blanc, met druiven van de beste delen van de wijngaard. De wijn wordt vergist in eikenhouten vaten van 300 liter waarvan 70% nieuw en blijft in totaal 10 maanden rijpen op de lies. Malolactische fermentatie wordt voorkomen door de wijn te koelen.
In de neus is er meer limoen en vuursteen. In de mond blijft het fruit fris en precies, aangevuld met tonen van toast en biscuit door die lie-rijping. Je proeft wat van het houtgebruik, maar dat dit 70% nieuw eiken is zouden we niet geraden hebben. Het is een complexe en intense wijn met een aciditeit die duidelijk hoger ligt dan bij de Biodynamic Sauvignon Blanc. Bijzonder!
De Reyneke Biodynamic Chenin Blanc 2022 komt van oude stokken, geplant in 1974 en 1976. Na de oogst worden volledige trossen geperst en rijpt de wijn voor 10 maanden in eikenhouten foudres van 2500 liter. We proeven perzik, peer, meloen, florale tonen, kamille en iets van fynbos.
Na de alcoholische vergisting sterven de gistcellen (lies). Als je de wijn op de gistcellen laat rijpen, reageert de wijn met de dode gistcellen. Dit proces wordt gist-autolyse genoemd. Wijnen die op de lies rijpen krijgen daardoor tonen van het gist, die doen denken aan brood, toast en biscuit. Om dit proces te versterken kun je de wijn periodiek doorroeren met een stok, dit wordt bâtonnage genoemd.
Barbara legt uit dat chenin blanc van granieten bodems veel ‘focus’ heeft, oftewel veel precies definieerbaar fruit. Bâtonnage zou deze fruitaroma’s verstoren. Er wordt daarom geen bâtonnage toegepast. Zo blijven de gistaroma’s beperkt en het fruit scherp en fris.
Dan de rode wijnen. De Reyneke Organic Cornerstone 2020 is een blend van 86% cabernet franc en 14% cabernet sauvignon. Aroma’s van bosbessen, bramen, tabak en thee, met een lichte groene ondertoon die zo kenmerkend is voor cabernet franc. De cabernet sauvignon rijpt 18 maanden in nieuwe eikenhouten vaten, de cabernet franc in vaten die voor de tweede en derde keer worden gebruikt. De houttonen zijn subtiel. De wijn heeft redelijk wat rijpe tannine maar is nog steeds elegant.
We proeven de Reyneke Biodynamic Syrah 2020 naast de Reyneke Reserve Red 2019. In beide wijnen wordt ongeveer 30% hele trossen meevergist, die eerst worden gekneusd om maceration carbonique te voorkomen. Bij de Reserve gebeurt dit op de ouderwetse manier (met de voet).
Door hele trossen mee te vergisten geven ook de steeltjes smaak af tijdens de vergisting. Dit is ook gebruikelijk in de Europese thuisbasis van syrah, de Noordelijke Rhône. Daar worden met name trossen met rijpe steeltjes gesorteerd, om niet te veel tannine en groene tonen af te geven. Barbara gebruikt liever niet al te rijpe steeltjes, om de wijn een mooie groene kruidigheid mee te geven.
De Reyneke Biodynamic Syrah 2020 wordt vergist in betonnen tanks van de Franse fabrikant Nomblot, en rijpt na persing voor 14 maanden in oude eikenhouten vaten en foudres van 2500 liter. Vervolgens is er nog 3 maanden rijping in RVS tanks en minimaal 8 maanden rijping op de fles.
We proeven een mooie sappige wijn, die doet denken aan een cool-climate stijl. Aroma’s van rode kers en rode pruim, zwarte peper en houttonen. We proeven ook verse kruiden als salie en rozemarijn, mogelijk door de steeltjes.
De Reyneke Reserve Red 2019 is een van de best beoordeelde wijnen van Reyneke. De 2019 kreeg maar liefst 98 punten van Tim Atkin. Wij vinden het ook een fantastische wijn. De wijn wordt vergist in betonnen tanks die aan de bovenkant nog open zijn. Daarna rijpt de wijn 18 maanden in eikenhouten vaten die voor de tweede of derde keer worden gebruikt.
Het resultaat? Flinke tannine, hoge aciditeit, grote complexiteit en waanzinnige lengte. Naast rode kers ook bramen en zwarte kers, vers gemalen zwarte peper, kruidnagel en wederom verse salie. Een prachtige wijn om de tasting mee af te sluiten.
In 2023 is Reyneke ook de Vinehugger range gestart, een aparte lijn met vijf verschillende organic wijnen. Naast druiven van de eigen wijngaard worden ook organic druiven ingekocht, om andere druiventelers aan te moedigen om organic te gaan werken. Deze wijnen zijn zeer aantrekkelijk geprijsd, maar op dit moment helaas nog niet in Nederland verkrijgbaar.
Onze favoriete wijnen
– Reyneke Reserve White 2021
Download hier de volledige proefnotities van het wijnhuis.
– Reyneke Biodynamic Chenin Blanc 2022
Download hier de volledige proefnotities van het wijnhuis.
– Reyneke Organic Cornerstone 2020
Download hier de volledige proefnotities van het wijnhuis.
– Reyneke Reserve Red 2019
Download hier de volledige proefnotities van het wijnhuis.
Bekijk de verkooppunten in Nederland via Wine-Searcher.
Tasting: op afspraak, op dinsdag-donderdag van 10-16 uur en vrijdag-zaterdag van 10-15 uur. Klik hier voor meer informatie.
Reistijd: vanuit Stellenbosch 15 minuten, vanuit Kaapstad 30 minuten.
Bekijk meer in Stellenbosch
- Biodynamische wijnbouw
- Leerzame lessen van Vinehugger Johan
- Heerlijke sauvignon blanc, chenin blanc en syrah
Wij hebben meer dan 50 wijnhuizen in Zuid-Afrika bezocht. Niet de grote, commerciële bedrijven, maar juist de kleinschalige wijngaarden en familiebedrijven. Met gepassioneerde wijnmakers. Die maken de beste wijnen! Op Vinovel vind je alles over de leukste wijnhuizen van Zuid-Afrika! Lees meer over ons verhaal en onze aanpak.
